Reactie op Kamerbrief over modernisering van het grondbeleid

Op 19 juni 2023 stuurde minister De Jonge een brief naar
de Tweede Kamer over de modernisering van het grondbeleid.
Deze brief heeft voor veel reacties gezorgd vanuit betrokkenen in de
wereld van grondzaken, vastgoed en gebiedsontwikkeling. De minister gaat in op gevoelige thema's als planbatenheffing en het verlagen van de inbrengwaarde, maar geeft ook aan dat deze onderwerpen nog verder moeten worden verkend en uitgewerkt. 

Het meest concrete deel van de brief betreft de verbeterde inzet van het bestaande grondbeleidsinstrumentarium. Hoewel dit geen fundamentele verandering van het systeem inhoudt (wellicht met uitzondering van het kostenverhaal), kan het wel leiden tot een vernieuwd grondbeleid. Tot nu toe werden instrumenten als de Wet voorkeursrecht gemeenten (Wvg) en onteigening vaak met terughoudendheid ingezet. Bestuurders waren bang voor de politieke gevolgen van deze in meer of mindere mate impopulaire maatregelen die grondeigenaren zouden kunnen benadelen. Ook werden de (procedure)kosten gezien als een belemmering. Dit kon een slagvaardig beleid en effectieve inzet van de instrumenten belemmeren. De minister pleit ervoor om grondbeleidsinstrumenten te gebruiken als onderdeel van normaal grondbeleid en zo beter te communiceren met de markt. 

Het consequent inzetten van beschikbaar instrumentarium kan ertoe bijdragen dat de planvorming sneller wordt doorlopen, zoals ook de bedoeling is van de grondbeleidsinstrumenten. Door toepassing van de Wvg en het zo snel mogelijk starten van de onteigeningsprocedure, ontstaat er voor alle partijen helderheid over wat er gaat gebeuren. Deze helderheid kan ook voor de grondeigenaar een langere periode van onzekerheid voorkomen. Ontwikkelaars hebben er daarnaast belang bij dat de gemeente alle ter beschikking staande middelen zal benutten om de gebiedsontwikkeling zo spoedig mogelijk tot stand te brengen. De eventueel (hogere) procedurekosten die hiermee gepaard gaan, worden ruimschoots goedgemaakt door de tijdswinst en daaraan gekoppeld de maatschappelijke opbrengsten. 

Een aandachtspunt is dat het bestaande grondbeleidsinstrumentarium per 1 januari 2024 wordt opgenomen in de Omgevingswet. Dit brengt een periode van onzekerheid en aanpassing met zich mee. Het voorkeursrecht van de gemeente blijft grotendeels ongewijzigd, maar het omgevingsplan als grondslag vraagt om meer aandacht en onderbouwing dan het bestemmingsplan. De onteigeningsprocedure wordt ingrijpend gewijzigd, waarbij de bestuursrechter het onteigeningsbesluit moet bekrachtigen. Dit kan leiden tot een langere doorlooptijd en meer juridische geschillen.

De Kamerbrief van de minister draagt bij aan de bewustwording in de markt over de mogelijkheden en voordelen van het voeren van een helder grondbeleid. Het is vooralsnog geen modernisering van het grondbeleid, maar een normalisering van de inzet van het beschikbare instrumentarium. Het is echter een ongunstige samenloop van omstandigheden dat de minister er ook voor heeft gekozen om de Omgevingswet juist nu in te voeren, in een periode waarin gebiedsontwikkeling veel vraagt van alle betrokken partijen en essentieel is voor het oplossen van problemen zoals woningtekort en landbouwtransitie. Dit vormt een extra uitdaging en komt de snelheid en zekerheid van het beschikbaar krijgen van grond voor ontwikkeling niet ten goede.